سازمان ملل در خواب بود

ایران تلاش خود را برای مقابله با این حملات در عرصه جهانی گسترش داد. غیر از اعزام مجروحین به کشورهای غربی به خصوص آلمان، اتریش و سوئد، ایران از سازمان ملل متحد خواست تا بر اساس پروتکل ژنو دولت عراق را محکوم کند و مانع از ادامه حملات شیمیایی شود. 18 اسفند ماه 1362 دبیرکل سازمان ملل نخستین هیات را برای بررسی اتهام کاربرد سلاح های شیمیایی توسط عراق اعزام می کند. طی 5 روز بازدید این گروه در منطقه از شواهد کاربرد سلاح های شیمیایی، در 16 فرودین 63 گزارش هیات اعزامی پیرامون ادعای جمهوری اسلامی ایران مبنی بر استفاده عراق از سلاح های شیمیایی، همراه با اظهار تاسف دبیرکل از کاربرد سلاح های شیمیایی، به شورای امنیت تسلیم شد. چهار روز بعد شورای امنیت کاربرد سلاح های شیمیایی را قویا محکوم می کند و از این کشورها درخواست می کند که پروتکل 1925 ژنو در این ارتباط را رعایت کنند. زمستان سال بعد گزارش گروه کارشناسی سازمان ملل متحد که مؤید کاربرد سلاح های شیمیایی توسط عراق علیه نیروهای ایران بود، منتشر شد. و این بار نیز رییس شورای امنیت در بیانیه ای کاربرد سلاح های شیمیایی توسط عراق علیه نیروهای ایرانی و هم چنین ادامه جنگ را قویا محکوم کرد. همراه با موج مخالفت ها ی جهانی با این جنایات جنگی صدام، این کشور حملات شیمیایی خود را به ایران موقتا قطع کرد. با فتح فاو توسط ارتش ایران بار دیگر حملات عراق آغاز شد، اما این بار عراق، ایران را به استفاده از بمب های شیمیایی متهم کرد!

در اولین ماه سال 67 هیات سازمان ملل متحد برای بررسی کاربرد سلاح های شیمیایی رهسپار تهران شد. این هیات از 28 تا 31 مارس در ایران و از 8 تا 11 آوریل در عراق کار خود را انجام داد و نتیجه آن شد که شورای سازمان ملل لحن بیانیه جدید را تغییر داد و طی بیانیه ای کاربرد سلاح های شیمیایی رامحکوم کرد؛ در صورتی که ایران هرگز از این سلاح ها استفاده نکرده بود. ادعای عراق درباره حمله شیمیایی ایران به خاک آن کشور از حمله ای گرفته شده بود که ایران به یک مهمات خانه عراقی داشت. در این مهمات خانه انبوهی از موادشیمیایی این کشور نگه داری می شد.

به هر صورت مجامع جهانی با ادامه محکومیت دو طرف مخاصمه، عملا در مقابل این رفتار عراق سکوت کردند تا عراق از آخرین ترفندهایش برای پیروزی استفاده کند، اما نتیجه چیز دیگری شد.

 سکوت؛ ابزاری برای آشتی

شرایط جنگ به گونه ای پیش رفت که ایران قطعنامه 598 را در?? تیر 1367 پذیرفت. امام خمینی(ره) با توصیف شرایط سخت ایران، درباره پذیرش قطع نامه گفتند: آری دیروز روز امتحان الهی بود که گذشت و فردا امتحان دیگری است که پیش می آید و همه ما نیز روز محاسبه بزرگ تری را در پیش رو داریم. من تا چند روز قبل معتقد به همان شیوه دفاع و مواضع اعلام شده در جنگ بودم و مصلحت نظام و کشور و انقلاب را در اجرای آن می دیدم ولی با توجه به نظر تمامی کارشناسان سیاسی و نظامی سطح بالای کشور که من به تعهد و دلسوزی و صداقت آنان اعتماد دارم، با قبول قطع نامه و آتش بس موافقت نمودم و در مقطع کنونی آن را به مصلحت انقلاب(می بینم) و اعتبار ما باید در مسیر مصلحت اسلام و مسلمین قربانی شود. هرگز راضی به این عمل نمی بودم و مرگ و شهادت برایم گواراتر بود، اما چاره چیست که همه باید به رضایت حق تعالی گردن نهیم و مسلما ملت قهرمان و دلاور ایران نیز چنین بوده و خواهد بود.

پس از پذیرش قطع نامه توسط رهبرکبیر، ایران وارد فاز جدیدی از مناسبات سیاسی شد. حالا نوبت اثبات مظلومیت ایران در مجامع جهانی بود. ضمن این، ایران خود را در شرایطی می دید که می توانست غرامت جنگ را از عراق مطالبه کند. در بند هفت قطع نامه 598 به صراحت اعلام شده بود:ابعاد خسارات وارده در خلال منازعه و نیاز به تلاش های بازسازی با کمک های مناسب بین المللی پس از خاتمه درگیری تصدیق می گردد و در این خصوص از دبیرکل درخواست می شود که یک هیات از کارشناسان را برای مطالعه موضوع بازسازی و گزارش به شورای امنیت تعیین کند. اما پس از جنگ، ایران به دلایل بسیاری در اجرا و پیگیری این بند ناتوان ماند. در صورتی که در 18 آذر???? عراق به عنوان متجاوز به خاک ایران شناخته شد. با این وجود، تلاش بسیاری از مدافعان حقوق جانبازان شیمیایی درعرصه دادگاه های جهانی بدون حمایت دولت ایران با شکست مواجه شد و ایران علاوه بر این که از وصول بسیاری از غرامت های جنگی خود بازماند، حتی نتوانست از اتباع خود در دادگاه های بین المللی علیه کشورهای غربی حمایت کند؛ کشورهایی که حامیان اصلی عراق در جنگ بودند و عراق بمب های شیمیایی خود را متعلق به آنها می دانست. اوضاع وقتی کمی پیچیده تر شد که ایران حتی در دادگاه هایی که دیگر کشورها برای مجازات عاملان این جنایات برگزار کرده بودند، شرکت نکرد. البته عده ای معتقدند عدم حضور ایران در این دادگاه ها یا به خاطر بی اطلاعی مقامات ایرانی بوده است یا به خاطر موضع صلح جویانه ایران.

در این پرونده سعی کردیم با سرک کشیدن در نقاط تاریک این جریان، تا اندازه ای آن را روشن کنیم. بر این باوریم که شفاف شدن بعضی از این نقاط تاریک نه تنها می تواند در آینده این پرونده موثر باشد، بلکه می تواند درسی تاریخی برای ملت ایران باشد؛ چرا که اساس زندگی بر پایه آزمون و خطا، نیازمند بازخوانی خطاهای گذشته است؛ مسیر پیش رو نیازمند صراحت، اعتراف و عمل گرایی است.