47. عجز آفت است و صبر شجاعت ...
و العجز افه ، و الصبر شجاعه ، و الزهد ثروه ، و الورع جنه ، و نعم القرین الرضا.
ح /4
ترجمه : ناتوانى آفت است و بردبارى شجاعت ، پرهیز کارى و پارسایى توانگرى است و خرسندى به رویدادها یار و همراهى است با ارزش .
شرح : انسانى که گرفتار ضعفهاى روحى و اخلاقى باشد، همیشه با یک خطر این است که : در برابر مسائل مختلف و پیش آمدهاى گوناگون ، قدرت ایستادگى نخواهد داشت ، و دچار سستى و لغزش خواهد شد و از راه راست ، انحراف پیدا خواهد کرد.
از این رو است که در تعالیم اسلامى ، همیشه تکیه بر این است که انسان ، قبل از هرچیز، ضعفهاى روحى و اخلاقى را از خود دور کند، و قدرت درونى لازم براى ایستادگى در برابر مسائل مختلف را به دست آورد و در حفظ و تقویت آن بکوشد.
امام علیه السلام نیز، در این کلام ، از این گونه جنبه هاى مثبت و منفى سخن مى گوید و انسان را با عیب و ضعفها، و ارزش قدرتهاى روحى و اخلاقى آشنا مى سازد.
بر اساس فرمایش امام (ع )، ضعف و ناتوانى ، بزرگترین آفت و دشمن زندگى انسان است . زیرا انسان ضعف ، زود فریب میخورد، زود به لغزش دچار مى شود، و زود از راه راست منحرف مى گردد. یک انسان ضعف ، ممکن است در برابر چند کلمه فریبنده ، از راه بدر شود. ممکن است با هر تهدید پوچى دچار وحشت شود، یا اگر پول و مقامى به پیشنهاد کنند، در برابر آن تاب مقاومت از دست برهد، و حاظر به انجام هر کار نادرستى بشود.
افراد بسیارى بوده اند که سالها از عمر خود را در راه عبادت و انجام وظایف شرعى و دینى گذرانده اند. ولى بخاطر همین ضعف ، ناگهان از راه بدر رفته و حاصل تمام عمر خود را چند لحظه بر باد داده اند و چیزى جز رسوایى و بد نامى بدست نیاورده اند. این است که ضعف و ناتوانى از بزرگترین آفتهاى زندگى و از خطر نازکترین دشمنان انسان است .
اما در برابر این عجز و ناتوانى ، صفتهاى نیکوى روحى و اخلاقى قرار دارد، که تعدادى از آنها را، امام (ع ) در همین کلام پر معنى ، بر شمرده است .
یکى از این صفات ، صبر و بردبارى است ، که عالى ترین جلوه هاى شجاعت انسان بشمار مى رود. شجاع ، آن کسى نیست که در برابر هر مسئله یى به خشم مى آید و عجولانه دست به اقدامات حساب نشده مى زند. چون بسیار دیده شده که چنین افرادى ، صدها گرفتارى براى خود، و هزاران مشکل براى دیگران ایجاد کرده اند. بلکه آن کسى براستى شجاعت دارد که در برابر مسائل و مشکلات بردبار باشد و با صبر و حوصله ، درباره آن فکر کند و همیشه ، بجاى سریع ترین راه حل ، در جست و جوى بهترین راه حلها باشد.
صفت دیگر، پارسایى و پرهیز کارى است ، که براى انسان ، بهترین ثروتها و بالاترین توانگریها به شمار مى آید. انسان پارسا و پرهیز کار، در وجود خود، آنقدر ارزشهاى روحى و معنوى ذخیره مى کند، که دیگر به مال و ثروت دنیا چشم نمى دوزد. و همین بى نیازى از مال دنیا، او را از بزرگترین ثروتمندان و توانگران ، ثروتمندتر مى سازد.
خرسندى به رویدادهاى نیز از صفات ارزنده انسان است . اصولا یک مسلمان مؤ من ، از آنچه با اراده و قدرت خداوند، در زندگى اش رخ دهد، هرگز اظهار نارضایى نمى کند. یعنى به هر پیشامدى که خداوند برایش مقدر کرده باشد راضى و خرسند است و همین رضایت و خرسندى ، باعث مى شود که از پیش آمدهاى گوناگون ، دچار رنج و عذاب نشود. چنین کسى اگر ببیند که دیگران به قدرت و مقام رسیده اند و مال و ثروت بدست آورده اند. و او از آنها بى نصیب مانده است ، هرگز حسادت نمى ورزد و غم و غصه به دل راه نمى دهد. زیرا صفت خرسندى و رضایتى که در او وجود دارد، مانند نعمتى با ارزش ، همیشه همراه اوست و مانند دوستى مهربان و دلسوز، همیشه او را از دچار شدن به اینگونه رنج و عذابها، باز مى دارد.
48. پرهیز از جایگاه تهمت
من وضع نفسه مواضع التهمه فلایلومن من اءساء به الظن .
ح /159
ترجمه : کسى که خود را در معرض بد نامى و جایگاه تهمت قرار مى دهد،نباید کسى را که به او گمان بد مى برد، ملامت کند.
شرح : یکى از دستورهاى اسلامى این است که : مسلمان مؤ من نباید فقط به این که کار بد نمى کند و حرف بد نمى زند، راضى و خشنود باشد. بلکه باید از شنیدن حرف بد و دیدن کار بد نیز خوددارى کند. یعنى اگر در مکانى ، عده یى ، سخنان را بشنود. یا اگر در جایى کارهاى گناه آلود انجام شود، نباید در آنجا درنگ کند.
امام علیه السلام نیز، بر اساس همین دستور اسلامى ، شیعیان خود را راهنمایى فرموده است . طبق فرمایش امام (ع ): مسلمان مؤ من ، نباید به جاهایى برود، که در آنها، کارهاى زشت و گناه آلود انجام مى گیرد. مثلا هرگز نباید به قمارخانه یا مشروب فروشى برود. زیرا با رفتن به چنین مکانهایى ، به جایگاه تهمت قدم مى نهد و خود را در معرض بد نامى قرار مى دهد. یعنى هر چند هم که خود او، اهل قمار و مشروب نباشد، وقتى در چنان مکانهایى دیده شود، مورد بد گمانى قرار خواهد گرفت . و دیگران که از باطن او خبر ندارند، ممکن است تصور کنند که او نیز اهل قمار و مشروب است و به این ترتیب ، به او تهمت قمار بازى و میگسارى بزنند.
روشن است که اگر چنین وضعى پیش بیاید، کسى که مورد تهمت قرار گرفته ، نباید کسانى را که به او بد گمان شده و تهمت زده اند، ملامت کند. زیرا، تقصیر از خود اوست ، که با قدم گذاشتن به چنان مکانهایى ، در دل دیگران ، نسبت به خود بد گمانى ایجاد کرده است .